Ta rubryka będzie miała na celu pokazanie od środka mojej największej pasji – ratownictwa medycznego, medycyny ratunkowej (wbrew pozorom te pojęcia nie są tożsame) i wyjątkowości pielęgniarstwa ratunkowego.
Zacznę od szpitalnego oddziału ratunkowego (SOR), bo oto nagle zdałam sobie sprawę, że pielęgniarka na pięcioletnich studiach mogła nigdy go nie widzieć! Medycyną ratunkową żyję od początku studiów i wydawało mi się to niemożliwe… jednak na żadnym przedmiocie na pielęgniarstwie nie ma w planie ani minuty zajęć na SOR-ze. Pielęgniarko, pielęgniarzu – jeśli nie byliście tam pacjentami, to mogliście się NIGDY nie dowiedzieć, jak funkcjonuje ów oddział (!). Szpitalny Oddział Ratunkowy z założenia udziela świadczenia opieki zdrowotnej polegających na wstępnej diagnostyce i stabilizacji stanu pacjenta znajdującego się w stanie zagrożenia zdrowotnego. W praktyce na SOR zgłaszają się pacjenci w celu uzyskania różnego rodzaju świadczeń medycznych, pomijając często podstawową opiekę zdrowotną. Argumentują to skomplikowanymi procedurami, koniecznością skierowań, brakiem dostępności, odległymi terminami, niewiedzą, a przede wszystkim niewydolnością systemu ochrony zdrowia. W efekcie SOR jest miejscem, gdzie pomocy udziela się każdemu, kto jej oczekuje.
Kolorowy zawrót głowy
O co chodzi z tymi kolorami na SOR-ze?
Pacjent widzi to tak: przy wyjściu z gabinetu „Triage” pielęgniarka w polarze z napisem „Pielęgniarka systemu” wypowiada zdanie: „Otrzymuje Pan kolor zielony. Proszę usiąść w poczekalni, będzie Pan oczekiwać na konsultacje lekarza do 120 min”. Pacjent myśli: „hmmm…? Co to znaczy? Czemu mam zielony? I dlaczego muszę czekać na lekarza? Przecież trafiłem na szpitalny oddział ratunkowy! Czy to nie jest tak, że pomoc powinna być natychmiastowa?! Mam skręconą kostkę!”.
Inna sytuacja: „Karyna, dzwoń po karetkę, szybciej nas załatwią na SOR-ze, jak przyjedziemy karocą”. To mylne przekonanie społeczne. Tempo zaopatrywania pacjenta zależy od jego stanu, a nie od sposobu, w jakim znalazł się na oddziale ratunkowym.
Kto z państwa ostatni?
Wyobraźmy sobie, że na SOR zgłasza się 20 pacjentów jednocześnie i każdy z nich oczekuje natychmiastowego udzielenia pomocy, niezależnie od stanu, w jakim tu trafił, czy od rodzaju zachorowania. Zespół SOR nie jest w stanie zaopatrzyć wszystkich naraz.
Metoda „Przepraszam Państwa, kto jest ostatni w kolejce?” w SOR się nie sprawdzi, bo pacjent zgłaszający się jako jako dwudziesty ma na przykład zawał serca lub udar i nie może oczekiwać na badanie ani chwili dłużej.
Dlatego na SOR-ze przeprowadzamy segregację medyczną (triage), ustalając kolejność przyjmowania pacjentów oraz identyfikując tych, którzy nie mogą czekać na udzielenie pomocy. Przydzielamy pacjentowi kolor oznaczający maksymalny czas oczekiwania na kontakt z lekarzem. Triage wykonujemy zgodnie z systemem Emergency Severity Index (ESI). System zarządzający trybami obsługi pacjenta to TOPSOR. Segregację medyczną przeprowadzają pielęgniarka systemu, ratownik medyczny lub lekarz systemu.
TRIAGE – nadanie priorytetu według systemu ESI
Oto pytania, które musi sobie zadać sobie triażysta:
ESI 1 priorytet pierwszy – czerwony
Czy ten pacjent wymaga natychmiastowej interwencji, a jej brak będzie skutkował śmiercią? Jeśli odpowiedź brzmi tak – pacjent otrzymuje kategorię ESI 1.
ESI 2 priorytet drugi – pomarańczowy (czas oczekiwania na pierwszy kontakt z lekarzem: do 10 min)
Czy ten pacjent może czekać?
- sytuacja wysokiego ryzyka
- zaburzenia świadomości – podsypiający, splątany, zdezorientowany
- ostry ból (7/10) lub stres.
Jeśli występuje co najmniej jedno z powyższych – pacjent otrzymuje kategorię ESI 2. Jeśli wciąż mam wątpliwość, zadaję sobie pytanie: Czy tego pacjenta położysz na ostatnie wolne łóżko? Jeśli odpowiedź brzmi tak – pacjent otrzymuje kategorię ESI 2.
ESI 3 priorytet trzeci – żółty (czas oczekiwania na pierwszy kontakt z lekarzem: do 60 min)
Ilu pacjent wymaga zasobów? Zasób to:
- badania laboratoryjne
- RTG, EKG
- TK, MR, USG, angiografia
- płynoterapia
- leki dożylne, domięśniowe, nebulizacja
- konsultacja specjalistyczna
- łatwa procedura = 1 (np. szycie rany, założenie cewnika do pęcherza moczowego)
- skomplikowana procedura = 2 (np. sedacja)
Triażysta szacuje liczbę zasobów niezbędnych do udzielenia pomocy. Jeśli potrzebne są co najmniej 2 zasoby i jeśli w parametrach życiowych nie ma odchyleń od normy pacjent otrzymuje kategorię ESI 3. Jakie parametry oceniane są podczas triage?
- SpO2 – saturacja
- HR – częstość pracy serca, tętno
- RR – częstość oddechów
- u dzieci < 3. rż. temperatura ciała
- system TOPSOR obejmuje również pomiar ciśnienia tętniczego.
W razie potrzeby dodatkowo wykonywane są pomiary glikemii, temperatury i wykonuje się EKG. Jeśli występują odchylenia w parametrach, triażysta może zadecydować o przydzieleniu pacjenta do kategorii ESI 2.
ESI 4 priorytet czwarty – zielony (czas oczekiwania na pierwszy kontakt z lekarzem do 120 min)
Wracamy do pytania o to, ilu pacjent wymaga zasobów. Jeśli jednego – otrzymuje kategorię ESI 4.
ESI 5 priorytet piąty – niebieski (czas oczekiwania na pierwszy kontakt z lekarzem do 240 min)
Wracamy do pytania o to, ilu pacjent wymaga zasobów. Jeśli pacjent nie wymaga żadnego zasobu, otrzymuje kategorię ESI 5.
Rola triażysty nie kończy się na przydzieleniu do kategorii. Pacjenci pozostają pod jego opieką, w razie potrzeby oceniany jest stan kliniczny pacjenta, nie rzadziej jednak niż co 90 min. Pacjenci, którym nadane zostały kategorie ESI 4 lub ESI 5 mogą być kierowani do podstawowej opieki zdrowotnej. Praca triażysty wymaga ciągłego skupienia, wiedzy, czujności i znajomości procedur.
Mam nadzieję, że przybliżyłam temat kolorów na SOR, sensu ich nadawania. Liczę też, że ułatwiłam zrozumienie praktycznego podejścia do tematu segregacji medycznej.
Źródła:
- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 czerwca 2019 r. w sprawie szpitalnego oddziału ratunkowego.
- Ustawa z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym.
- Gilboy N., Tanabe T., Travers D., Rosenau A.M. Podręcznik implementacji. Emergency Severity Index. System segregacji medycznej dla szpitalnych oddziałów ratunkowych. Wersja 4. Emergency Nurses Association (ENA) 2020.